آیا تا به حال درمورد خواص زعفران و فواید آن برای افراد به ویژه خانم ها چیزی شنیده اید؟ یکی از متداول ترین سوالاتی که برای افراد مطرح می شود این است که آیا زعفران برای سلامت پوست و مو مفید است؟ آیا این حقیقت دارد که زعفران خاصیت ضد افسرگی دارد و باعث کنترل استرس می شود؟ آیا زعفران حافظه را تقویت می کند؟ ما امروز در مجله فاران شیمی قصد داریم درمورد زعفران و خواص درمانی آن صحبت کنیم پس با ما همراه باشید.
زعفران چیست؟
زعفران به عنوان یک گیاه داروئی اثرات درمانی بسیاری دارد. برخی اثرات فارماکولوژیک زعفران و ترکیبات فعال آن شامل اثرات محافظتی قلب و اعصاب، افزایش حافظه و اثرات ضد افسردگی و اضطراب می‌باشد.
مواد موثر موجود در زعفران
از میان بیش از ۱۵۰ ماده شیمیائی موجود در زعفران، دو کاروتنوئید اصلی آن، کروسین و کروستین هستند. کروسین در روده به کروستین تبدیل شده و نیم ساعت پس از بلع به حداکثر غلظت پلاسمایی خود می‌رسد و این بدان معناست که کروستین سرعت جذب بالایی دارد که می‌تواند به علت انتقال آن از طریق ورید پورت باشد. به دلیل برهم‌کنش ضعیف کروستین با آلبومین، کروستین می‌تواند به بافت‌های متعدد بدن وارد شود. همچنین کروستین می‌تواند به سد خونی مغزی نفوذ کرده و از طریق انتشار به سیستم اعصاب مرکزی برسد. بنابراین در اختلالات عصبی می‌تواند موثر باشد. در نهایت دفع بخش عمده کروستین از طریق مدفوع صورت میگیرد.
سه ترکیب اصلی فعال بیولوژیکی زعفران عبارتند از:
کروسین:
در بدن تبدیل به کروستین می‌شود. رنگدانه کاروتنوئیدی که مسئول رنگ زرد-نارنجی ادویه است. کروسین یک کاروتنوئید کمیاب در طبیعت است که به راحتی در آب حل می‌شود. در مقایسه با سایر کاروتنوئیدها، کروسین کاربرد وسیع تری به عنوان رنگ در غذاها و داروها دارد که عمدتاً به دلیل حلالیت بالای آن است.
Picrocrocin:
مسئول طعم تلخ زعفران است.
سافرانال:
یک ترکیب فرار که مسئول عطر و بوی خاص زعفران است.
مهمترین اثرات دارویی زعفران
اثرات فارماکولوژیک متعددی برای زعفران و اجزای آن تایید شده است از جمله: ضد سرطان، محافظت کننده سیستم عصبی (ضد بیماری آلزایمر، ضد پارکینسون، ضد تشنج، ضد افسردگی، ضد اضطراب و ضد اسکیزوفرنی)، ضد ایسکمیک (ایسکمی قلبی، عضلانی، کلیه و مغز)، آنتی‌اکسیدان، ضد درد، ضد سرفه، کاهش چربی خون (کلسترول و LDL)، ضد دیابت، پادزهر (در برابر زهر مار، آکریل آمید و غیره)، ضد چاقی و ضد اشتها، تقویت قوای جنسی، محافظ کلیه، ضد فشار خون بالا، محافظ قلبی، ضد میکروبی، محافظ کبدی، محافظ گوارشی و اثرات ضد التهابی.
کاربرد زعفران در صنعت
زعفران به طور گسترده به عنوان طعم دهنده و رنگ آمیزی مواد غذایی، ضد خارش و نرم کننده، لوازم آرایشی و بهداشتی، رنگ نساجی، عطرسازی و صنایع دارویی استفاده می‌شود.
خاصیت ضد افسردگی زعفران
بر مبنای مطالعات بالینی، زعفران (crocus sativus) و ترکیبات فعال آن فواید بسیاری دارند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
طبق مقاله متاآنالیزی که در سال ۲۰۲۰ منتشر شد زعفران می‌تواند در درمان افسردگی خفیف تا متوسط جایگزین ضد افسردگی های سنتتیک باشد. همچنین در مطالعاتی اثربخشی ماده موثره زعفران با داروی ضد افسردگی فلوکستین مقایسه شد و نشان داده شد که مصرف زعفران می‌تواند جایگزین کارامدی برای این دارو باشد. از نقطه نظر بیوشیمیایی، زعفران می‌تواند نوروترانسمیترهایی نظیر سروتونین را افزایش داده و از این طریق اثرات ضدافسردگی خود را اعمال نماید.
در مقاله سیستماتیک ریویو و متاآنالیزی که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد اعلام شد که زعفران اثر قابل توجهی بر بهبود اختلال عملکرد جنسی دارد.
همچنین در پژوهش دیگری نشان داده شد که مکمل‌یاری زعفران می‌تواند منجر به کاهش غلظت کلسترول تام و تری گلیسیرید و افزایش سطح سرمی HDL گردد.
زعفران مانند داروهای ضد افسردگی استاندارد، با تعدیل سطح برخی از مواد شیمیایی در مغز، از جمله سروتونین، مونوآمین اکسیدازها باعث افزایش سطوح سروتونین و دوپامین می‌شود.
عصاره زعفران، هنگامی که همراه با داروهای ضد افسردگی تجویز می‌شود، حتی در افرادی که از داروهای ضدافسردگی بدون هیچ بهبودی استفاده می‌کردند، برخی از نمرات مربوط به افسردگی را بهبود می‌بخشد.
شواهد نشان می دهد که زعفران و ترکیبات آن، آنتی اکسیدان های قوی هستند که می توانند استرس اکسیداتیو را کاهش دهند.
کاهش علائم افسردگی:
کاهش میزان سروتونین منجر به افزایش علائم PMS یا سندرم پیش قاعدگی و به ویژه افسردگی می‌شود. نتیجه مطالعات نشان می‌دهد کروسین و سافرانال موجود در زعفران از بازجذب سروتونین جلوگیری کرده و در نتیجه منجر به افزایش مقدار سروتونین و کاهش علائم افسردگی در زنان مبتلا به PMS می‌شود. از آنجا که افسردگی از مهمترین عوامل کاهش میل جنسی است، بهبود افسردگی موجب افزایش میل جنسی نیز می‌گردد.
اثر آنتی اکسیدانی
کاروتنوئیدها که شامل کروسین و کروستین می‌شوند، با عمل به عنوان آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی، نقش مهمی در سلامتی ایفا می کنند و از سلول‌ها و بافت‌ها در برابر اثرات مضر رادیکال‌های آزاد و گونه‌‌های فعال اکسیژن (ROS) محافظت می‌کنند. اگرچه فعالیت آنتی‌اکسیدانی زعفران عمدتاً به کروسین نسبت داده می‌شود، اما اثر سینرژیستی تمام اجزای زیست فعال باید در نظر گرفته شود.
مغز به عنوان اصلی‌ترین اندام در معرض اکسیداسیون می‌باشد.زعفران با فعالیت آنتی‌اکسیدانی خود می‌تواند از تجمع و رسوب پپتید β آمیلوئید در مغز انسان جلوگیری کند و بنابراین می‌تواند در بیماری آلزایمر مفید باشد.
افزایش میل جنسی
بخاطر اثرات آنتی اکسیدانی با جلوگیری از فعالیت ROS از اکسیداسیون اسیدهای چرب در غشا جلوگیری کرده و در نتیجه سبب افزایش تحرک و بهبود مورفولوژی اسپرم و همچنین عملکرد جنسی آقایان می‌گردد
اثرات ضد سرطان
عصاره زعفران از تشکیل تومور در مراحل اولیه جلوگیری می‌کند.
فعالیت ضد توموری عمدتاً به مهار سنتز DNA و RNA در سلول‌های سرطانی، مهار یا سرکوب تکثیر سلول های سرطانی، آپوپتوز، مهار متاستاز و رگزایی و تغییرات در الگوی بیان انکوژن‌ها یا ژن‌های سرکوب‌کننده تومور نسبت داده می‌شود. زعفران با قطع واکنش‌های زنجیره‌ای رادیکال‌های آزاد، از طریق فعالیت آنتی‌اکسیدانی ترکیبات خود در پیشگیری و بهبود سرطان کمک می‌کند.
ضد چاقی و کمک به کاهش اشتها
طبق تحقیقات، زعفران به‌طور قابل توجهی به کاهش اشتها، شاخص توده بدن (BMI)، دور کمر و توده چربی کل بدن کمک می‌کند.
محافظت از چشم و تقویت بینایی
بر اساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۱، کروسین از پاسخ پیش التهابی در سلول‌های شبکیه جلوگیری کرد و سطح گلوکز را در موش های دیابتی کاهش داد. همچنین، کروستین از تخریب شبکیه جلوگیری کرد و زعفران از گیرنده‌های نوری در برابر آسیب ناشی از نور در سلول های شبکیه محافظت کرد. همچنین زعفران باعث بهبود عملکرد بینایی در ادم ماکولا وابسته به سن و کاهش فشار داخل چشم در بیماران مبتلا به گلوکوم شد. علاوه بر این، نشان داده شد که کروسین می‌تواند به بهترین نحو بینایی را بهبود بخشد و ضخامت مرکزی ماکولا را در بیماران مبتلا به ماکولوپاتی دیابتی کاهش دهد.
کروسین و کروستین باعث افزایش انتشار اکسیژن و بهبود جریان خون چشم در شبکیه و مشیمیه می‌شوند، عواملی که نقش مهمی در بیماری دارند. زعفران برای بهبود بینایی در بزرگسالان مبتلا به AMD و محافظت در برابر رادیکال‌های آزاد، که به AMD مرتبط است، موثر است.
بنابراین زعفران اثرات شگفت انگیزی بر روی سلامتی دارد. از جمله افزایش سطح انرژی، افزایش میل جنسی، کمک به کاهش وزن و بهبود حافظه. دقت داشته باشید که مصرف خودسرانه و بیش از حد آن به هیچ وجه توصیه نمی‌شود چون ممکن است اثرات سوئی به همراه داشته باشد.