چاقی و دیابت ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. تحقیقات نشان می‌دهد که چاقی می‌تواند عامل خطر و زمینه‌ساز ابتلا به پره‌دیابت و دیابت نوع 2 باشد. در این مقاله به ارتباط چاقی و دیابت و راهکارهایی برای کاهش وزن می‌پردازیم.
چاقی چیست؟
چاقی وضعیتی است که فرد دارای چربی اضافی بدن بوده و شاخص توده بدنی (BMI)* او بیش از 30 باشد. افراد با BMI بین 25 تا 30 نیز دچار اضافه وزن می‌باشند. چاقی می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی، سطح کلسترول بالا، دیابت نوع 2 و کبد چرب را افزایش دهد.
تخمین زده می‌شود که هزینه درمان بیماری‌های مرتبط با چاقی 2 تا 7 درصد از کل هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی در کشورهای توسعه یافته را شامل می‌شود.
*شاخص توده بدنی عبارت است از تقسیم وزن بدن (کیلوگرم) بر قد (متر) به توان ۲
حقایقی درباره چاقی
- بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) حداقل 2.8 میلیون نفر در سال در نتیجه اضافه وزن یا چاقی جان خود را از دست می‌دهند. این گزارش نشان می‌دهد که بیش از 1 نفر از هر 4 بزرگسال در بریتانیا چاق هستند.
- مطالعات در زمینه پیشگیری از چاقی نشان داده است که ترک تماشای تلویزیون به مدت یک هفته اندازه دور کمر کودکان را به طور متوسط 3 سانتی‌متر کاهش می‌دهد!
- برخی شواهد نشان می‌دهد که احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در افراد چاق تقریبا 10 برابر بیشتر از افراد دارای وزن متوسط است.
- تحقیقات نشان می‌دهد که شیوع دیابت مرتبط با چاقی در ایالات متحده ممکن است تا سال 2025 به 300 میلیون بزرگسال برسد.
- برخی از کارشناسان بهداشت از واژه دیابسیتی (diabesity) برای اشاره به اثرات نامطلوب چاقی و دیابت بر سلامتی استفاده می‌کنند.
- کمبود خواب ریسک ابتلا به چاقی را افزایش می‌دهد.
دیابت چیست؟
دیابت درواقع ناتوانی بدن در تنظیم و کنترل سطح قند خون در محدوده نرمال است. دیابت نوع 2، رایج ترین نوع این بیماری، به دلیل مشکل بدن در استفاده یا تولید هورمون انسولین رخ می‌دهد. این هورمون اجازه می‌دهد تا گلوکز در خون وارد سلول‌ها شده و انرژی لازم برای عملکرد آنها را فراهم کند.
چگونه چاقی منجر به دیابت نوع 2 می‌گردد؟
دیابت و چاقی رابطه پیچیده‌ای دارند. به نظر می‌رسد چربی اضافی بدن، به ویژه در اطراف شکم، یکی از عواملی است که می‌تواند سبب ابتلا دیابت نوع 2 شود. تحقیقات نشان می‌دهد که افراد چاق، 80 برابر بیشتر از افراد با BMI کمتر از 22 در معرض ابتلا به دیابت نوع 2 هستند. چاقی درواقع پیش‌ساز دیابت نوع 2 بوده که با ایجاد مقاومت به انسولین سبب اختلال در سطح قند خون می‌شود.
انسولین و عملکرد آن در بدن
انسولین هورمونی است که توسط پانکراس در بدن تولید می‌شود تا سطح قند خون را تنظیم کرده و کاهش دهد. در افراد چاق مبتلا به دیابت نوع 2، مقدار انسولین تولید شده در بدن ممکن است طبیعی باشد اما این میزان نیاز بدن را برآورده نمی‌کند. بنابراین میزان قند خون، بالا باقی می‌ماند.
این موضوع، مقاومت به انسولین نامیده می‌شود. درواقع مقاومت به انسولین مشخصه‌ی دیابت نوع 2 در افراد چاق است. اگرچه متخصصان هنوز مکانیسم دقیق ارتباط چاقی و دیابت را درک نکرده‌اند، اما التهاب مرتبط با چاقی (obesity-linked inflammation) منجر به مقاومت به انسولین می‌گردد. این اصطلاح زمانی استفاده می‌شود که سلول‌های بدن به خوبی به انسولین پاسخ نداده و نمی‌توانند به راحتی گلوکز خون را جذب کنند. این موضوع موجب تولید انسولین بیشتر توسط پانکراس برای نگه داشتن این هورمون در سطح موردنیاز بدن می‌گردد.
اما با گذشت زمان پانکراس قادر به حفظ سطح انسولین مازاد در محدوده سالم نبوده و موجب افزایش سطح قند خون می‌گردد. سطوح بالای قند در خون می‌تواند بسیار مضر باشد و عوارض مختلفی ایجاد کند. برای کاهش سطح قند خون، کبد قندهای اضافی را به سلول‌های چربی می‌فرستد تا به عنوان چربی بدن ذخیره گردند.
کاهش وزن یکی از راهکارهای موثر برای کنترل و پیشگیری از دیابت است. در مقاله‌ی مکمل ها و اهمیت آنها در کنترل دیابت می‌توانید با انواع مکمل‌های مورد استفاده برای کنترل دیابت آشنا شوید.
پیشگیری از دیابت نوع 2 با کاهش اضافه وزن
ارتباط بین چاقی و دیابت نوع 2 ثابت شده است. بدون مداخله یک رژیم غذایی سالم و ورزش مناسب، چاقی می‌تواند در مدت زمان نسبتاً کوتاهی به دیابت نوع 2 منجر شود. خبر خوب این است که کاهش وزن، حتی به مقدار کم، می‌تواند به بهبود حساسیت بدن به انسولین کمک کند و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی و متابولیک مانند دیابت نوع 2 و انواع سرطان را کاهش دهد.
تحقیقات نشان می‌دهد کاهش 5 درصدی وزن بدن به دنبال ورزش منظم با شدت متوسط، می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را تا بیش از 50 درصد کاهش دهد.
راهکارهایی برای کاهش وزن
ایجاد تغییرات در سبک زندگی اغلب می‌تواند از چاقی جلوگیری کند.
انجمن دیابت آمریکا اشاره می‌کند که حفظ وزن متوسط، می‌تواند در پیشگیری یا مدیریت دیابت کمک کننده باشد. با داشتن یک رژیم غذایی سالم، انجام 30 دقیقه ورزش روزانه و تغییر سبک زندگی به سادگی می‌توان به حفظ وزن نرمال و سلامت بدن کمک کرد.
1. ورزش و فعالیت فیزیکی منظم
شرکت در فعالیت‌های فیزیکی نقش مهمی در کاهش و حفظ وزن متناسب دارد. میزان دقیق فعالیت بدنی، از فردی به فرد دیگر متفاوت است. اما به طور کلی برای رسیدن به وزن ایده‌آل 150 تا 300 دقیقه ورزش هوازی با شدت متوسط در هفته بسیار موثر است. از طرف دیگر، فرد می‌تواند هر هفته ۷۵ تا ۱۵۰ دقیقه ورزش شدید مانند دویدن یا دوچرخه‌سواری را هدف قرار دهد.
2. تغذیه سالم
خوردن انواع مواد غذایی مغذی در مقادیر مناسب، برای حفظ تناسب اندام و جلوگیری از چاقی حیاتی است. این گروه‌های غذایی عبارتند از:
- سبزیجات غیر نشاسته‌ای مانند بروکلی، هویج و گوجه فرنگی
- سبزیجات نشاسته‌ای مانند سیب زمینی، ذرت و نخود سبز
- میوه‌ها از جمله پرتقال، سیب، موز، خربزه، انواع توت ها و انگور
- نان، ماکارونی و غلات که ترجیحاً شامل گندم، برنج و جو هستند.
- پروتئین مانند مرغ، ماهی و جایگزین‌های گوشت (سویا و...)
- لبنیات مانند شیر بدون چربی یا کم چرب، ماست و پنیر